Ruim een eeuw diende het grote complex aan de Rotterdamse Noordsingel als verblijfplaats voor gedetineerden. Toen het die functie verloor, werd er gekozen voor transformatie tot woonhuizen, zoals meestal met voormalige kazernes en kloosters. Op een paar symbolische plekken na worden die dan gewoonlijk gestript van hun typische kenmerken, maar het bijzondere van deze verzameling gebouwen is nu net het penitentiair karakter. De architect die de cellenblokken en bewaardershuizen tot wooneenheden omtekende, heeft de herinnering aan het verleden niet verdoezeld. Wie over het terrein loopt, beseft dan ook binnen gevangenismuren te lopen. Tegelijk staan de poorten open en zijn nergens schuttingen of hoge heggen te bekennen. “Het complex is daardoor een wijk op zich geworden”, zegt de bewoner. “Iedereen groet elkaar, er worden spontaan tuinfeestjes georganiseerd en er is een positieve sociale controle. En toch – zodra je de poort uit loopt bevind je je weer midden in de stad, met al zijn anonimiteit.”
Koepeldak
De woning was aanvankelijk niet veel meer dan een soort toren, met metershoge ramen en een koepelvormig dak dat de ruimte niet alleen een zekere galm verleende, maar ook het aura van een kathedraal. Hoe verander je die in een concrete woning? Mascha van Steijn, interieurarchitect bij DOEN, had het voordeel dat ze reeds door de bouwer, BAM Wonen, gevraagd was mee te denken over een interieurconcept. De artist- impression daarvan kregen de potentiële bewoners onder ogen. “Na een uitgebreide ruimtestudie werd het mij duidelijk dat er een centrale trap moest komen, zodat de buitenwanden vrij blijven voor de gebruiksfuncties. De trap is een eyecatcher. Vanaf de begane grond neemt die je letterlijk mee naar het hart van het huis. Rond de trap heb je overal een onbelemmerd uitzicht op het koepeldak. De trap is een metalen wenteltrap geworden, ter plaatse trede voor trede in elkaar te gelast en daarna afgewerkt. Omdat de bewoners over honderden boeken beschikken, heb ik rondom de trap een boekenkast ontworpen, die een eenheid lijkt te vormen met de tredes en zo een natuurlijke scheiding maakt van de ruimtes op de verdiepingen.”
Japans, Scandinavisch en Rotterdams
Bovenaan de trap, op de entresol, kun je werken aan een riante tafel, maar ook rustig een van de vele boeken lezen, want er staat een bankstel. Een gezellige zit- en een eethoek staan op de eerste verdieping, waar tevens de keuken is gevestigd. Een van de trapzijden, waar boeken hadden kunnen staan, bevat keukenapparatuur. De afwerking van het keukenblok verraadt de liefde van het stel voor natuurlijke en unieke bouwmaterialen. Als archeoloog koken aan natuursteen, op een door het hele huis toegepaste cementgebonden gietvloer in zandkleurige tint, geeft een zeer comfortabele ambiance. “De bewoners gaven mij en mijn collega’s enkele steekwoorden mee: Japans, Scandinavisch minimalisme en Rotterdams industrieel. Op basis daarvan bepaalden we de stijl van het interieur. Al snel bleek dat we precies aanvoelden wat hun voor ogen stond. Een fijne mix van stijlen, waarin het interieur onderschikt is aan de boeken en het uitzicht door de raampartijen: veel groen en mooie luchten. We hebben de bewoners zoveel mogelijk uit handen willen nemen, maar sommige dingen wil je toch in het echt zien. Daarvoor maakten we een efficiënte dagplanning, vol bezoeken aan interioirbrands rondom Amsterdam. Soms ging het om een aanvulling op de items die onze opdrachtgevers al in bezit hadden. Het is gelukt een tijdloze blend te creëren van oud en nieuw, van rust en spanning.”
De toegepaste stijl voelt als een warme jas. De trap is het stoere element en aangezien je hem voortdurend gebruikt, staat hij ook in de beleving van de woning het meest centraal. De vele reisboeken tonen aan dat de bewoners niet alleen letterlijk reizen, maar ook figuur: in de tijd en geest. Een weerslag daarvan is zichtbaar op de begane grond. In de tuinkamer annex bibliotheek die aan het terras grenst, staat bijvoorbeeld een antiek kastje waar het boek van Russell op ligt: de Britse filosoof was voorvechter van sociale vernieuwing. Hoe passend dat de gevangenis nu een woningcomplex is geworden. In de badkamer aan de overkant van de hal staat een Indisch kistje op de grond, dat eenzelfde effect geeft. Opnieuw heeft het team van DOEN met bestaande items van de bewoners en minimalistische elementen een maximaal sfeereffect weten te creëren. Dit effect wordt versterkt door de lichte muren rondom, hoewel in de logeerkamer ook enkele inhammen daartoe bijdragen. “De aannemer had die inhammen het liefst dichtgemaakt, maar wij hebben erop aangedrongen dat ze behouden bleven”, zegt de bewoner.
Drie zithoeken, twee terassen
Met niet minder dan drie zithoeken en twee terrassen is het duidelijk dat de bewoners overal binnen en om de woning hun plekken hebben gevonden om te lezen of familie en vrienden te ontvangen. Door het nagenoeg volledig ontbreken van tussenmuren is ieder zich ook altijd bewust van de aanwezigheid van de ander. “Ik had ook best in een molen willen wonen”, zegt de bewoonster. “Met die enorme hoogte is dit wel vergelijkbaar. Er zijn alleen geen wieken aan de buitenkant.” En ondanks de indrukwekkend hoge ramen is er nergens inkijk. Merkwaardig genoeg biedt de woning zowel een maximum aan openheid als een optimum aan privacy. Dankzij de vloerverwarming heerst hier ’s winters een stabiele en aangename temperatuur. In de ontvangst hangen links aan de muur reproducties van archieffoto’s. De gevangenis van weleer komt even tot leven in momentopnames van cellen, poorten en binnenruimtes. Op één ervan staat een man te juichen, waarschijnlijk omdat hij net te horen heeft gekregen dat zijn straf erop zit. Van de beklemming van vroeger is niets te bespeuren in deze door rozen begroeide woonwijk. Het lijkt of de gevangene op de foto niet alleen blij was over zijn eigen aanstaande vrijheid en geluk, maar ook over die van de toekomstige bewoners van dit complex.
Fotografie: Jan Luijk
Fotografie: Stan Koolen
