Een dijkwoning in de polder heeft een ongekende charme: het uitzicht is naar alle kanten weids, de kamers ademen geborgenheid. Maar een woning met geschiedenis is er ook vaak één zonder isolatie en met andere beperkingen. Drie vrouwelijke architecten, met elk hun eigen specialisme, namen de renovatie van een dijkwoning onder de rook van Rotterdam voor hun rekening. Het werd tegelijk een uitbreiding, een upgrade en een restauratie. In letterlijke zin bleef de woning op hetzelfde niveau, in figuurlijke werd ze verhoogd.
Grondige renovatie
Soms word je als architect pas in een tweede fase van een verbouwing ingeschakeld. De eigenaar van deze dijkwoning had zelf al veel hersteld en verbeterd in het ruim honderd jaar oude huis toen hij Francis Saris van bureau Same-D in Voorburg inschakelde voor een vervolg. De actuele aanleiding voor een grondiger renovatie was het feit dat hij er inmiddels niet meer alleen woonde. “De woning staat bovendien in een prachtig natuurgebied, maar vanuit de woning had je daar nauwelijks zicht op. Een uitbouw moest het huis als het ware opentrekken en alsnog dat zicht bieden. “Hij kende mijn werk van een eerdere opdracht. De overeenstemming over mijn voorstel kwam vlot tot stand, maar tijdens de besprekingen was ook het besluit genomen tot een grote uitbouw aan de zijgevel. Zo kwam voor het ontwerp en de bouwkundige uitwerking Jacobien Hofstede bij het project, die ik op mijn beurt van vroegere projecten kende.”
Symmetrie hersteld
Dat is te zien vanaf de straat: de oorspronkelijke woning is aan de linkerzijde vergroot. Toch is dat bepaald niet de enige verandering. Andere wijzigingen zijn minder ingrijpend, minder zichtbaar ook, maar toch even essentieel voor de beleving van de woning. “In de loop der tijd wordt er heel wat aangepast aan zo’n woning en niet altijd ten goede”, zegt Francis Saris. “Hier was de symmetrie door al die aanpassingen aangetast. Als je via de voordeur naar de achterdeur liep, merkte je dat entrees tot kamers verplaatst waren. Ik heb die weer teruggeplaatst, zodat deuren weer tegenover deuren staan en links en rechts van de gang opnieuw met elkaar in evenwicht zijn. De kelderdeur in de oude positie past bijvoorbeeld beter bij de indeling van de keuken.” De voorkamer rechts werd ingericht als televisiekamer, en ook voorzien van een kwalitatief zeer hoogwaardige geluidsinstallatie. Wanneer je televisie kijkt heb je geen oog voor de natuur, dus de voorzijde bleek de beste plek voor deze functie. Daarnaast is de kamer erg mooi geworden. En dat laatste blijkt typerend voor de aanpak van Saris en haar collega’s: ze doen er in elke ruimte een schepje bovenop.
“Je moet steeds goed weten waarom je iets terugbrengt in zijn oude staat, dat herstellen is geen doel op zich”, aldus Francis Saris.“ Je moet een woning kunnen ‘lezen’. Daarom hebben we de archieven bestudeerd. De plattegrond is destijds niet voor niets ontstaan. Daarom hebben we sommige ramen teruggeplaatst op de oorspronkelijke hoogte. Ook de glas-in-lood ramen hebben we behouden, omdat ze deze oude hoeve een deel van zijn identiteit geven. Voor ons als vormgevers was dat de grote uitdaging: hoe ga je om met oudbouw en eigentijdse wensen? Met hedendaagse toevoegingen in een oud huis? Hoe respecteer je monumentale elementen?”
Een vanzelfsprekende verlenging
De linkerkant is die van de vernieuwing. Hier loopt de bestaande woonkamer over in de nieuwe, ‘en passant’ via de moderne keuken. Het nieuwe lijkt een vanzelfsprekende verlenging van het oude, maar in werkelijkheid was daar eerst een buitenmuur en is er een groot deel aan toegevoegd, dat op zijn beurt uitloopt in een nieuw terras. “De uitdaging was niet alleen een vloeiende overgang te creëren maar er tegelijk voor te zorgen dat de uitbouw, met zoveel glas, de juiste allure kreeg, niet die van een viskom”, zegt architect Jacobien Hofstede. “Daarom heb ik ervoor gekozen de glazen puien rondom op een zwevende plint van zestig centimeter te laten starten. Door deze zwevende plint en de lichtstraat komt de aanbouw los van de woning.” In de uitbouw lijkt de woning een sprong in de tijd te hebben gemaakt naar een zeer eigentijdse open keuken, met een ruime eet- en zithoek. Het panorama over de grote tuin en de velden in de verte is riant. Als ze zich hier bevinden, beseffen de bewoners met één blik door het raam weer waarom de ligging van dit huis zo aantrekkelijk is.
Lichtarchitectuur
Een woning die in de negentiende eeuw is ontworpen als hoeve blinkt gewoonlijk niet uit als lichtpaleis. Ondoordacht overal lampen hangen en zetten zal de verlichtingssituatie vaak eerder verslechteren dan verbeteren. Daarom stelde Francis Saris de opdrachtgevers voor Noortje Lugthart van Lichtadvies 010 te vragen een lichtplan op te stellen. Toevallig bleek zij al eerder voor hen te hebben gewerkt, zodat ook de lichtarchitect met een grote dosis vertrouwen aan haar werk kon beginnen. Ze heeft het niet beschaamd. “Een verlichtingsplan ontwerpen betekent rekening houden met wat er aan daglicht beschikbaar is, maar ook wat er aan schaduwpartijen ontstaat”, verduidelijkt Noortje Lugthart. “Mede aan de hand daarvan bepaal je op welke plekken er wanneer behoefte is aan kunstlicht. Het is een subtiel samenspel van licht en schaduw en van de specifiekebehoeftes aan sfeer van de bewoners. Pas daarna volgt de keuze van de armaturen en van de mate waarin de kleur en intensiteit van het licht gevarieerd kunnen worden. Onze kracht als Lichtadvies 010 is dat we enerzijds veel expertise hebben opgebouwd op dit vlak en anderzijds alle apparatuur van een breed scala aan merken kunnen leveren. Lichtadvies geven is dus wel degelijk een zeer specifieke vorm van architectuur bedrijven.”
Vergrote badkamer
Op de bovenverdiepingen hadden de bewoners zelf al verbeteringen doorgevoerd. Aan de masterbedroom hoefde Francis Saris heel weinig te veranderen, maar de badkamer was absoluut niet naar de zin van de bewoners. “Je moest een klein trapje gebruiken om in bad te stappen, wat eigenlijk een onveilige situatie was. Ik heb het kamertje ernaast bij de badkamer getrokken en met die vergrote ruimte een veiliger – en comfortabeler – ligbad kunnen neerzetten en nog voldoende meters overgehouden voor toilet en douche.”
Meer dan de som
De door de eigenaar geïnstalleerde badkamer respecteerde misschien de oorspronkelijke indeling van het huis, maar nam daarvoor enkele grote nadelen op de koop toe. Dat Francis Saris op deze plek grondige wijzigingen durfde aan te brengen, laat zien hoezeer ze een woning beziet als een entiteit waarin geleefd wordt. Behoud en herstel waar dat kan, maar verander waar de tijd de bouwkunde achterhaald heeft. Zo kon deze dijkwoning op sommige vlakken worden gerestaureerd en op andere even grondig vernieuwd. Het resultaat is meer dan de som der delen, want door de evenwichtige manier waarop deze drie architecten te werk zijn gegaan, is het eindresultaat een woning waarvan de stijlkenmerken zijn versterkt en het wooncomfort is vergroot.
Fotografie: Jurrit van der Waal
Fotografie: Ronald Meekel
